Միտքը, խաւսքը զաւրութիւն ունեն, եւ դա հրաշալի գիտեն ու կիրառում են թաքնագէտները, մշակուած կերպաբանութիւնից (methodology) եւ խաւսքարուեստի ճարտարագործութիւնից (techniques) աւգտուում են հրապարակախաւսներն ու ճարտասանները, մեզնից իւրաքանչիւրն էլ իր կենսափորձից ձեռք է բերում որոշակի գիտելիքներ։

Լեզուի իւրաքանչիւր բառ իր ոյժն ու թափն ունի (energy)։ Բառերը իրենց նպատակակէտին ձգտող նիւթական ալիքներ են։

Ամէն ինչ մտքից է սկիզբ առնում։ Իսկ միտքը նոյնպէս նիւթական է ու ձգտում է իրականանալ։ Խնդիրն այն է, որ առանց լեզուի մենք չենք կարողանում մտածել, իւրաքանչիւրը մտածում է որեւէ լեզուով, լեզուից դուրս մտածողութիւն չկայ։ Եւ վտանգաւոր է լեզուին կատարելապէս չտիրապետելով մտքեր յղել տարածութիւն, եւ առաւել եւս՝ դրանք արտաբերել։

Երբ մտածում ես՝ «միգուցէ լուսաբացը յաղթանակով դիմաւորենք», արդէն լեզուամտածողութեան մէջ անթոյղատրելի սխալ է սպրդում, որ արձակուած նետի պէս սլանում է դէպի նպատակակէտ։ Հայերէնում կան երկու հակադիր հասկացութիւններ՝ «գուցէ» եւ «մի՛ գուցէ»։ Չգիտեմ՝ որ պահից գրաբարեան «գոլ» (գոյութիւն ունենալ) բայի ըղձական այս երկու ձեւերը հոմանիշ վերաբերականներ դարձան, բայց նրանք ոչ թե պարզապէս տարաբնոյթ, այղ ճիշդ միմեանց հակադիր իմաստներ ունեն. նրանցից մեկն արտայայտում է «երանի լինի, թող լինի», մեւսը՝ «երանի չլինի, չլինի թե» իմաստը։

...Ուրեմն անհրաժեշտ է վերանայել մեր թարգմանչական գործը եւ այն խրախուսելով՝ լայնօրէն յանձնարարել Սփիւռքի մեր մտաւորականներին։ Բոլոր ոլորտների մասնագէտները կարող են իրենց գիտելիքներն ու կարողութիւնները օգտագործել ի նպաստ ազգային մշակոյթի զարգացման, եւ դա անել յատկապէս արեւմտահայերէնի եւ այլ լեզուի կրողը լինելու ճակատագրօրէն եւ կենսականօրէն իրենց բաժին ընկած բացառիկ մենաշնորհով։ Իսկ մենք հայրենիքում արեւմտահայերէնը գերազանց ճանաչելու հարցը պիտի լուծենք, որին հրաշալի կերպով կ'օգնի նաեւ օտար գրականութիւններին արեւմտահայերէնով ծանօթանալու արդէն նշածս հնարաւորութիւնը։ Մինչեւ Խորհրդային Միութեան փլուզումը եւ կայունութեան օրէնքով՝ մինչ օրս, համաշխարհային մշակոյթի հետ արեւելահային կապող միակ միջնորդ լեզուն ռուսերէնն է եղել, իսկ օտարալեզու գրականութեան թարգմանութիւնը հիմնականում ոչ բնօրինակից, այլ ռուսերէնից։ Որքան տեղին պիտի լինի, եթէ մեր եւ աշխարհի միջնորդ լեզուն լինի արեւմտահայերէնը...   Կարդալ աւելին

       Արմատների եւ գաղափարների կորուստից բացի՝ պարտադրուած ուղղագրութիւնը յաջողութեամբ նպաստեց երկու գրական լեզուները կրողների միջեւ անդունդի հետզհետէ մեծացմանը... 1913 թուականին հրապարակած իր «Մեր ուղղագրութեան մասին» ծաւալուն յօդուածում Մ. Աբեղեանը գրում է. «Միանգամ ընդմիշտ պիտի հրաժարուել ուղղագրութեան մէջ հիմնական փոփոխութիւններ մտցնելու ամէն ծայրայեղ մտքից, որով ցանկանում են (ընդգծումը՝ Լ. Ա.) մեր ուղղագրութիւնը խիստ հնչաբանական դարձնել, որովհետեւ այդպիսի մտքի գործադրութիւնը հաւասարազօր է մեր մեծ ջանքերով ձեռք բերած գրական լեզուներից հրաժարուելուն, առնուազն գոնէ երկու այնպիսի գրական լեզու ունենալուց, որոնք իրարուց անչափ հեռու կը լինին»։ Նոյն յօդուածում աւելի վերը ասուած է. «Ուղղագրութիւնը միութիւն պիտի ունենայ, որպէս զի նոյն լեզուն խօսող մարդիկ կարողանան մէկմէկու գրած հեշտութեամբ վերծանել։ Բացի այդ՝ բառերի պատկերները դարէ դար էլ չպիտի մեծ փոփոխութիւնների ենթակայ լինին, որպէս զի յաջորդ սերունդները չկտրուեն նախորդների հետ գրի միջոցով մտաւոր հաղորդակցութիւն ունենալուց։ Եթէ չլինի ուրեմն ուղղագրութեան այս ընդհանուր եւ տեւական միութիւնը, չի կարող գոյութիւն ունենալ եւ մի ընդհանուր գրական լեզու։ Հայերէնի համար աւելի մեծ է այս պայմանի նշանակութիւնը, քանի որ մենք ունենք այսօր երկու գրական լեզուներ, որոնք նոյնանում են գոնէ միակերպ ուղղագրութեամբ։ Ուստի հենց սկզբից պիտի ասեմ, որ եթէ որ եւ է փոփոխութիւն պէտք է մեր ուղղագրութեան մէջ աւելի խառն դրութիւն մտցնի եւ մեր գրական լեզուներն իրարուց աւելի հեռացնի, աւելի լաւ է, որ չլինի»։

     ...Պատահական չէ, որ գիրքը բացւում է հայոց լեզուին նուիրուած ձօնով։ Ազգային արմատին կառչող անհատի ամենաբնական մղումն է սա, որով նախ՝ նա ապաստանում է ամենաապահով տարածութեան մէջ, այն ամրոցում, որը աշխարհի չորս ծագերում տունն է հայի, ինչպէս հաւաստում է Թէքէեանը, եւ որը, ինչպէս Աբովեանն է վկայում, պահողն է ազգի։
   Ինձ համար գրքոյկի ամենագեղեցիկ բանաստեղծութիւններից մէկն է այս ներբողը, որտեղ բանաստեղծի մտածողութիւնը արեւմտահայ բանաստեղծութեան ժառանգորդութեան կնիքն է կրում՝ միաժամանակ բերելով սիամանթոյական տողի հմայքը։ Բանաստեղծը փառաւորում է հայերէնը՝ որպէս «Հոգւոյս զրահը հզօր». իսկապէս դիպուկ փոխաբերութիւն է։ Յաջորդ պատկերն աւելի խորն է ու խիտ, որովհետեւ հռչակում է լեզուն՝ որպէս «Վարպետը մտքիս». սա լեզուի ամենաբնորոշ որակումն է, քանի որ իրաւամբ լեզուն է, որ կռում, կոփում, ձուլում է միտքը։ Ուստի որեւէ ազգ իր մտաւոր հարստութեամբ պարտական է իր լեզուին։ Գտնուած է լեզուի տիպական աստուածատուր կոչումը՝ «Դուն ... Վարպետը մտքիս»։ Ինտրան ասում է. «Եթե միտքերն են, որ լեզուն կը շինեն, լեզուն ալ միտքերը կը շինէ»։

...Անրի Վեռնոյի վէպը ոչ միայն Մօր, այլեւ յօշոտուած ազգի մասին պատմող յաւերժական կոթող է եւ մարդկութեան ծանր ու բութ լսողութեանը պարզուած ահեղահունչ եղջերուափող...