Գլխաւոր » «Աղջիկ» բառի ստուգաբանութիւնը
14:04
«Աղջիկ» բառի ստուգաբանութիւնը
 
ԱՍՏՈՒԱԾ ԺԱՄԱՆԱԿԻ ԵՒ ԵՐԿՈՒՈՐԻՔ ԶԱՒԱԿՔ ՆՈՐԻՆ
(բուն աւրինակի յաջորդեն աշխարհաբար թարգմանութիւն եւ ակնարկ բառաստուգաբանական)
 
Իբրեւ զերեքթեւեան նետն արձակեաց
Եւ խոցեաց զկուրծսն մթին Բելայ,
Յայնմ ժամու ծագեալ բխեաց Ժամանակն.
Ի վայրկենէ սուրաց հազարամեակ...
 
Աղջ մու եւ Այգ եզ ծնան միանգամայն՝
Իբրեւ զերկուորիսն, երկսեռն Մի,
Թաւալի հանապազ երկգոյն ճախարակն
Յաւերժահիռ ծրով անմեկնելի...
 
Այր՝ առ լանջս առեալ զԱրեւ՝ ի զարդ,
Աւր է՝ Հայկայ որդի լուսագնաց,
Յեղջեւր Լուսնի պճնեալ աստեղեայ ճակատն՝
Աղջիկ մի արջնազգեստ հանդարտ սահեաց...
 
ԺԱՄԱՆԱԿԻ ԱՍՏՈՒԱԾԸ ԵՒ ՆՐԱ ԵՐԿՈՒՈՐԵԱԿ ԶԱՒԱԿՆԵՐԸ
(աշխարհաբար)
 
Երբ երեքթեւեան նետն արձակեց
Ու պատռեց կուրծքը մթին Բելի,
Այդժամ ծագեց-բխեց ժամանակը,
Եւ վայրկեանից սուրաց հազարամեակ...
 
Ծնուեցին միասին մի Աղջ եւ մի Այգ՝
Որպէս երկուորեակներ՝ երկբեւեռ Մի,
Գլորուում է անվերջ երկգոյն ճախարակը
Յաւերժահիռ ծրով անմեկնելի...
 
ԱՅՐը՝ զարդ արեւով կուրծքը պճնած,
Օրն է՝ Հայկի որդին արեւաճեմ,
Լուսնեղջիւրով ճակատն աստղոտ զուգած՝
Հանդարտ սահեց ԱՂՋիկ մի արջնազգեստ...
 
Մի քանի հնչիւններից բաղկացած տարողութիւններում մի ժամանակ ինչ-որ մեկը ինչ-որ կերպ իմաստնօրէն խտացրել ու պահածոյացրել է տիեզերածաւալ առասպելներ, հնագոյն աւանդութիւններ, որոնք սպասում են բացուելու իրենց ժամին, որ իրենց պերճանքով վերստին հարստացնեն իրերն ու երեւոյթները... Նրանց համեստ ու առաջին հայեացքից պարզունակ կերպարանքում ոգեղէն անպարագրելի հիւսուածքներ են ներդասաւորուած՝ էջերի պէս, որոնցում սրբագիր նշաններով արձանագրուած են ազգի ոգու կենսագրութիւնն ու նկարագիրը...
Յաճախ բառերի ստուգաբանութեան փորձերը անսպասելի իմաստային դաշտեր են բացում տիեզերածնական առասպելների մթին խորշերում... Այդպիսին է ներկայանում «աղջիկ» բառը՝ որպէս հնագոյն առասպելի խտացուցիչ։
Նրա ծագման մասին կարելի է փնտրել բոլոր ստուգաբանական բառարաններում, սակայն անյայտութեան մշուշը այդպէս էլ չի ցրուելու. անստուգաբան է մնալու բառը, եւ անվկայական՝ նրա ծնունդը։
Զարմանալիօրէն լեզուաբանները չեն նշմարել, կամ պարզապէս անհեթեթութիւն համարելով՝ անտեսել են «աղջիկ» եւ «աղջ» բառերի ակնբախ նոյնականութիւնը։ Հաւանաբար հասկացութիւնների միջեւ բացայայտ կապի բացակայութիւնը, դրանից բխող իմաստային դաշտերի միջեւ փոխառնչութեան բացառումը շեղում են ուշադրութիւնը՝ հիմք չտալով ենթադրութիւնների։ Բայց թերեւս հէնց այնտեղ է բանալին, որտեղ այն գտնելը սոսկ առաջին հայեացքից անհաւանական է թուում։
ժամանակագրութիւնը սկզբնաւորած, ապա նաեւ ամիսներն իր զաւակների անուններով կոչած նահապետը անկասկած հէնց ժամանակի աստուած է։ Իսկ ժամանակի աստուածը հայրն է ժամանակի բոլոր միաւորների. նրանն են տարին՝ իր ամիսներով, ամիսն իր օրերով, օրն իր ժամերով, ժամն իր րոպէներով ու վայրկեաններով։
Օրը, որպէս պարզագոյնս տարորոշուող ժամանակային միաւոր, որ, անկասկած, բոլոր մեւս միա­ւոր­ներից առաջինն է տրուել մարդկային գի­տակ­ցութեանը, երկու հակադիր եւ յստակ տա­ր­որոշուող` մթին եւ լուսաւոր մասերի միասնութիւնն է՝ գիշերուայ ու ցերեկուայ ամբողջու­թիւնը՝ աղջի եւ այգի հերթագայութիւնը, որ ստեղծում է անվերջանալի շրջապտոյտ՝ միեւնոյն հաստատուն պարբերութեամբ։ Հայկը՝ որպէս աստուածային Մեկ, նախ պիտի տրոհուէր երկուսի, որը տիեզերքի գոյացման եւ նրա գոյութեան հիմքն է՝ տարաբեւեռ ու տարաբնոյթ զոյգ սկզբունքների հակադրութեան եւ ներդաշնակութեան խորհրդանիշը։
Եւ մարդկութեան գիտակցութեանը նախաշնորհուած տիեզերքի պատկերային վերծանութիւնների շարքում չկայ տարամէտ սկզբունքների միասնութեան աւելի ցայտուն եւ ակնառու օրինակ, քան օրն է՝ իր խաւար ու լուսաւոր կէսերով։
Եւ անմիջապէս մարդկային գիտակցութեան լայն բացուած աչքը իր երկսեռ գոյաձեւում տիեզերքի զուգաբեւեռ հաւասարակշռութեան կատարեալ արտապատկերումն էր յայտնաբերելու։ Մարդկային հնագոյն պատկերացումներում օրն ու գիշերը (այգն ու աղջը) արական եւ իգական կերպաւորումներ են։ Առասպելները նաեւ նրանց լուսատուներն են օժտել սեռերով՝ Արեւն առաւելապէս ընկալելով որպէս արական սկզբի խորհրդանիշ, Լուսինը՝ իգական։
«Աղջամուղջ» բառը առնչակցուելով տարածուող մթութեան հետ, այնուամենայնիւ Հայոց տոմարի իրիկնային ժամանուն է՝ ժամանականիշ բառ, եւ տեղաւորուում է ժամանակային չափումների մէջ, ժամանակի աստծու զաւակն է՝ «Աղջ»-ի յետին կոտորակումներից մեկը։ Այդպէս էլ Այգը՝ օրուայ լուսաւոր մասը, ժամանակային յետագայ որոշարկմամբ մասնատուել է, եւ տասներկու ժամերից մեկը շարունակել է կրել նրա անունը՝ Այգ, վերստին յիշեցնելով բառի ժամանականիշ էութիւնը։
Եւ բառաստեղծման տիրոյթում գիշերը «աղջ» արմատով ամրագրող աստուածամարդը արտապատկերելու էր այդ անունը իր ստեղծած փոքրիկ տիեզերքում՝ իր տարասեռ զաւակներից մեկին այդպէս բնութագրելու համար՝ աղջ, փոքրիկ աղջ, աղջիկ։ Եւ այդ բառ-արմատը, ինչպէս բոլոր հնագոյնները, ժամանակի սլացքի մէջ չէր կրելու փոփոխութիւն իր ծնունդից ի վեր, այլ շարունակելու էր խորհրդաւոր աստղերով իր փայլատակումը «աղջիկ» բառում եւ երկրորդուելու էր «աղջամուղջ»-ում։
Եւ բառաստեղծական իր երեւակայութեամբ ցերեկը «այգ» արմատով յաւերժացնող նոյն աստուածամարդը տիեզերքի իր մանրակերտ էր փոխատրելու արեւոտ բառը՝ որպէս իր մեւս զաւակի մասին պատմող կարեւորագոյն բնութագրիչ։ Ժամանակների հոլովոյթում գրեթե չի փոխուելու եւ «այգ» բառը։ Գրեթե, նշանակում է՝ «այգ - այր - աւր» անցումներն անտեսելու աստիճան։ Ժամանակի աստծու արեւակիր որդուն յատկանշող բառը՝ «աւր», յ-ւ հերթագայիչների փոքրիկ հրաշագործութեամբ վերածուում է «այր»-ի։
Զոյգ հասկացութիւնների հիւսած տարողունակ խորհրդանշանը՝ «Այգ եւ Աղջ» բառազոյգը, թերեւս պարունակում է թե՛ ժամանակի իսկութեան նախնական նկարագրութիւնը, թե՛ մարդու ինքնութեան մասին հնագոյն տեղեկոյթը։ Այդ է հաստատում արարչութեան առաջին օրուայ մասին պատումը, եւ այդ են փաստում հնագոյն տեքստերը, որ պատմում են, թե երբ Աստուած ստեղծեց մարդուն, «արու եւ էգ արար զնոսա»։
Եւ անվերջ է լինելու ժամանակ մանող աւր-աղջ հերթագայումը, ինչպէս այր եւ աղջ (էր-իկ եւ աղջ-իկ) թեւանցուկ զոյգի ներդաշնակ ճեմը՝ սեւ-սպիտակ ճախարակի շրջաբերութեամբ յօրինուող ժամանակի շաւղով։
 
Յօդուածն ամբողջութեամբ՝ շուտով։
Категория: Յօդուածներ | Просмотров: 755 | Добавил: © Լուսինէ Աւետիսեան | Рейтинг: 0.0/0
Մեկնաբանութիւններ: 0
Имя *:
Email *:
Код *:
Сделать бесплатный сайт с uCoz